Typy osobowości i zaburzenia osobowości

Każdy człowiek ma pewien typ osobowości, swoją indywidualność, który pod wpływem niekorzystnych okoliczności może przeistoczyć się w zaburzenie osobowości. Jedne z podejść do tej kwestii proponuje rozumienie typu osobowości i zaburzenia osobowości jako biegunów kontinuum , gdzie po jednej stronie typ osobowości jest związany z normalnym funkcjonowaniem a zaburzenie osobowości, z psychopatologią po drugiej stronie kontinuum. Jeżeli ktoś chciałby się o tym sposobie myślenia dowiedzieć czegoś więcej, zachęcam do odwiedzenia strony internetowej przedstawiającej teorię osobowości Theodora Millona. W ciekawy i przystępny sposób temat jest przedstawiony w książce "Twój autoportret psychologiczny" napisanej przez John M. Oldhama i Lois B. Morris.

Poniżej znajduje się lista typów osobowości i odpowiadających im zaburzeń osobowości odnosząca się do klasyfikacji DSM (klasyfikacja zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego).W opublikowanej w 2013 roku aktualizacji DSM z wersji IV do V pozostawiono istniejącą wcześniej listę zaburzeń osobowości. Linki prowadzą do opisów typów osobowości i odpowiadających im zaburzeń osobowości. Kryteria towarzyszące rodzajom zaburzeń osobowości nie wyczerpują warunków koniecznych do rozpoznania zaburzenia osobowości.

Nie uwzględnione w DSM IV zaburzenie osobowości masochistyczne i sadystyczne (tylko jako proponowane kategorie diagnostyczne wymagające dalszych badań, bez kryteriów, kryteria tutaj zamieszczone na podstawie DSM III-R) oraz umiejscowione w aneksie B "do dalszych badań" depresyjne zaburzenie osobowości oraz bierno-agresywne zaburzenie osobowości, nie uwzględniono ich również w DSM V:

Wymiarowe (continuum od zdrowia do choroby) podejście zawarto w III części DSM V, nie ma go jednak w obrębie podstawowych kryteriów ze względu na chęć zachowania spójności w praktyce, nie zdecydowano się zmiany o takim zasięgu jak pomiędzy ICD 10 i ICD 11.

Kryteria towarzyszące rodzajom zaburzeń osobowości, z którymi można się tutaj zapoznać, nie stanowią wszystkich warunków koniecznych do rozpoznania zaburzenia osobowości.

W polskiej służbie zdrowia w dalszym ciągu obowiązuje klasyfikacja ICD 10, są prowadzone przygotowania do wdrożenia klasyfikacji ICD 11. Punktem odniesienia jest to, że z początkiem 2022 WHO uznało klasyfikację ICD-11 za obowiązującą. W praktyce jest to parę lat na zmianę.

Rozpoznania typu zaburzenia osobowości przeprowadzone poprzez konkretną kategorię (jednostkę chorobową np.: antyspołeczne zaburzenie osobowości) odnoszą się właśnie do klasyfikacji ICD 10. W ramach ICD 11 diagnozę zaburzenia osobowości przeprowadza się poprzez szereg wyróżnionych domen i stopień nasilenia zaburzenia. Wyróżnia się następujące specyficzne zaburzenia osobowości (linki prowadzą do stron z cechami właściwymi poszczególnym ich typom wg ICD-10, obok wyróżniono odpowiadające zestawy domen klasyfikacji ICD 11):

Istniej również kategoria Inne określone zaburzenia osobowości(ICD-10), która to kategoria obejmuje zaburzenia osobowości: osobowość psychoneurotyczną, osobowość niedojrzałą, osobowość ekscentryczną, osobowość typu "haltlose", osobowość niedojrzałą, osobowość bierno-agresywną, osobowość narcystyczną. Może zostać użyta również kategoria Zaburzenia osobowości BNO(bliżej nieokreślone)(ICD-10), bądź też kategoria Zaburzenia osobowości mieszane i inne(ICD-10).

Jak rozumieć diagnozę zaburzenia osobowości w ICD 11

zrezygnowano z diagnozy poprzez wyróżnienie konkretnej jednostki chorobowej np.: zaburzenie osobowości chwiejne emocjonalnie, zaburzenie osobowości schizoidalne, zaburzenie osobowości zależne itd.
rozpoznaje się nasilenie zaburzenia osobowości: łagodne, umiarkowane, ciężkie,
rozpoznaje się potrzebną do opisania zaburzenia osobowości ilość domen(cech, wzorców)
główne wymienione przez ICD-11 domeny to anankastia, negatywna afektywność, rozhamowanie, wzorzec typu borderline, dyssocjalność, oderwanie od rzeczywistości
na przykład łagodne zaburzenie osobowości z manifestującą się ponad miarę domeną oderwania od rzeczywistości gdzie powoduje to trudności w funkcjonowaniu aspektów jaźni, utrudnia funkcjonowanie interpersonalne, powoduje cierpienie osoby, utrudnia działanie w wielu obszarach społecznych, wiąże się z nieadekwatnymi schematami poznawczymi, przeżywaniem emocjonalnym, nie da się tego wytłumaczyć w kategoriach społecznych i kulturowych.
Jeżeli ktoś się chce czegoś więcej dowiedzieć na ten temat, można skorzystać z "Psychiatria rozpoznania według ICD-11", Piotr Gałecki, Agata Szulc.

Podział według poziomu rozwoju struktury osobowości

Oprócz możliwości wyszczególnienia typów i zaburzeń osobowości jest również możliwe przeprowadzenie pewnego rozróżnienia ze względu na strukturę osobowości (poziomy rozwoju struktury osobowości opisane przez Nancy McWilliams), jest to rozróżnienia mające inny charakter od tego dostepnego w ramach DSM V czy też ICD 10. Osoba na przykład o mocno wyrażonych cechach paranoidalnych w swoim charakterze w strukturalnym aspekcie swojej osobowości inaczej będzie funkcjonować jeżeli cechy te są osadzone, w strukturze neurotycznej, inaczej w psychotycznej czy też borderline (linki prowadzą do opisów poszczególnych typów struktury).

Nancy McWilliams podsumowuje poszczególne poziomy rozwoju struktury osobowości w kategoriach:

centralnego konfliktu: w przypadku poziomu psychotycznego-bezpieczeństwo, borderline-autonomia, neurotycznego-tożsamość.
charakterystycznego sposobu doświadczania lęku: w przypadku poziomu psychotycznego-lęk przed unicestwieniem, borderline-lęk przed separacją, bardziej specyficzne lęki z poziomu neurotycznego przed karą, utratą kontroli, zranieniem
pierwotnego konfliktu rozwojowego: w przypadku poziomu psychotycznego-symbiotyczny, borderline:separacja-indywiduacja, neurotyczny-edypalny
zdolności do relacji z obiektem: psychotyczny-monada, borderline-diada, neurotyczny-triada,
poczucia ja: psychotyczne-zanurzone, borderline-obronne, neurotyczne-odpowiedzialne

Niektóre z pojęć w przytoczonym podsumowaniu mogą wydawać się mało zrozumiałe, jeżeli kogoś ten temat zaciekawił to zachęcam do zapoznania się z literaturą opisującą teorie psychoanalityczne, na początek chociażby "Współczesna psychoanaliza" Petera Kuttera.